Երեխաների մեջ նկատվող հոգեբանական խնդիրների, դրանց լուծումների և ծնողների մոտեցումների շուրջ իր մտահոգություններն ու տեսակետն է ներկայացնում հոգեբան ԺԵՆՅԱ ՎԱՐԴԱՆՅԱՆԸ:
Տարիքի հետ երեխաներն ավելի հստակ կերպով են սկսում հասկանալ և ընկալել շրջապատող աշխարհը, այն ամենը, ինչ տեղի է ունենում իր շուրջը, համապատասխան վարք են դրսևորում՝ նաև ընդօրինակելով շրջապատից և սովորում հարմարվել կյանքին:
Երեխաները տարբեր խառնվածքն են ունենում, և դա այն կենսաբանական հիմքն է, որի հիման վրա հետագայում ձևավորում է բնավորությունը:
Պետք է ասել, որ փոքրիկների բնավորությունը ձևավորվում է դեռևս 2-5 տարեկանում, ուստի այդ տարիքի երեխաների հետ շփման ու դաստիարակության հարցում անհրաժեշտ է առանձնահատուկ ուշադրություն ցուցաբերել: Երեխայի վրա անդադար բղավելու և նրան հաճախ պատժելու փորձառությունը սխալ է, քանի որ այդ դեպքում կարելի է բախվել բազում խնդիրների: Նման պահվածքը կարող է հանգեցնել.
- հոգեբանական տրավմաների,
- շրջապատի հանդեպ հարգանքի բացակայության,
- արտաքին աշխարհին հարմարվելու և ուրիշների հետ շփվելու անկարողության:
Նման խնդիրներից խուսափելու համար անհրաժեշտ է երեխայի նկատմամբ լինել շատ նրբանկատ և խուսափել տարածված սխալներից:
Դաստիարակության առանձնահատկությունները՝ խառնվածքով պայմանավորված
Ընդհանուր առմամբ խառնվածքով պայմանավորված՝ համապատասխան մոտեցումն ավելի արդյունավետ է դարձնում շփումը երեխայի հետ, ինչպես նաև նպաստում է նրա ներդաշնակ և համակողմանի զարգացմանը: Միևնույն ժամանակ, կարևոր է դիտարկել երեխայի վարքն իրավիճակներով պայմանավորված: Այս դեպքում մոտեցումը փոքր–ինչ այլ է: Անդրադառնանք խառնվածքի տեսակներին, որոնք հիմնականում չորսն են՝ խոլերիկ, սանգվինիկ, ֆլեգմատիկ և մելանխոլիկ:
Միանգամից նշենք, որ դաստիարակության տեսանկյունից սանգվինիկը ամենաճկուն և ենթարկվող խառնվածքն է:
Դաստիարակելով խոլերիկներին` ցանկալի է սահմանափակել այն արագությունը, որով նրանք ձգտում են ապրել, իսկ դրա համար անհրաժեշտ է արհեստականորեն դադար ստեղծել. օգնել նրանց հոբբիի, հետաքրքրությունների, առաջնահերթությունների և զբաղվածության ընտրության հարցում: Միայն այսպիսի պայմաններում փոքրիկ խոլերիկները կկարողանան իրենց անզուսպ բնավորությունը կիրառել ճանաչողական նպատակներով:
Ֆլեգմատիկների դաստիարակության գործընթացում ցանկալի է մեծ ուշադրություն դարձնել այնպիսի հատկությունների զարգացման վրա, ինչպիսիք են հետաքրքրասիրությունը և հաղթելու ցանկությունը, ստեղծել հուզական իրավիճակներ, որոնք կստիպեն փոքրիկի նյարդային համակարգին առավել ակտիվ կերպով արձագանքել:
Մելանխոլիկ փոքրիկների դաստիարակության գործընթացում ցանկալի է ավելի շատ ինքնուրույնության և ընտրության հնարավորություն տալ: Այնուհանդերձ, պետք է հստակ հասկանալ՝ յուրաքանչյուր խառնվածք առանձնահատուկ է, ուստի կարևոր է դաստիարակության գործընթացը կազմակերպել՝ հիմնվելով անձնային որակների և յուրահատկությունների վրա:
Ինչպես արդյունավետ խրախուսել երեխային
Խրախուսանքն առաջին հերթին պետք է լինի տեղին: Երեխային խրախուսում են օգտակար հմտության, լավ նախաձեռնության, բարի գործերի համար: Փոքրիկին խրախուսելիս պետք է հաշվի առնել նրա տարիքը, սեռը և անհատական առանձնահատկությունները:
Արդյունավետ խրախուսանքը իրականացվում է նպատակային: Այս դեպքում պետք է հարկ եղած հետաքրքրքրությունը ցուցաբերել երեխայի հաջողությունների հանդեպ, համեմատել է երեխայի նախկին և նոր ձեռքբերումները, ոգևորել և քաջալերել փոքրիկին: Երբ խոսքը վերաբերում է գովեստներին, ապա այն տվյալ դեպքում պետք է գովել երեխային և ոչ թե արարքին , այլ ոչ թե անձ:
*. Երեխային պետք է գովել այն ժամանակ, երբ նա չի սպասում: Օրինակ, երբ նկատում ենք, որ նրա առաջադիմությունը գնալով ավելի բարձր ցուցանիշներ է գրանցում: Այս դեպքում երեխան ձգտում է ավելիին, քանի որ տեսնում է արդյունքը: Կարող ենք օգտագործել ապրե՜ս, կեցցե՜ս բառերը և շարունակել գովաբանել այնպիսի խոսքերով, որոնք տպավորիչ են երեխայի համար և դրական հույզերն են առաջացնում: Անկասկած, այդ օրը փոքրիկն ավելի երկար է հիշում:
* «Ինձ չի հաջողվում, կօգնե՞ս…»: Երբ երեխայից օգնություն կամ խորհուրդ ենք հարցնում, այդ քայլով երեխան իրեն արժևորված է զգում, ձեռք է բերում ինքնավստահություն: Այդպիսով, ծնողը նպաստում է նաև երեխայի մեջ ինքնասպասարկման հմտությունների ձևավորմանը. չէ՞ որ մեծերն են իրենից օգնություն հայցում և կարծիքը հարցնում (այս մոտեցումը նպատակահարմար է կիրառել 5 տ-ից հետո): Դրանով նպաստում ենք նաև երեխայի մոտ կայուն ինքնագնահատականի ձևավորմանը:
Միևնույն ժամանակ, կան խոսքեր, որոնք նվազեցնում են երեխայի ինքնավստահությունը, օրինակ՝ եթե նրան հաճախ ենք համեմատում այլ երեխաների հետ՝ ասելով, որ մյուսներին հաջողվում է այս կամ այն գործը կատարելը, իսկ իրեն՝ ոչ: Երեխայի ուժերը թերագնահատելով՝ նշում ենք, որ անպատասխանատու է: Այս ամենը բացասաբար է անդրադառնում հատկապես այն ժամանակ, երբ փոքրիկին դիտողությունն ուրիշների մոտ: Ցանկալի չէ նաև սեփական օրինակը բերել՝ նշելով, որ այդ տարիքում իրենց ամեն ինչ հաջողվում էր:
Ի վերջո, երեխայի համար իսկական ուրախություն ու խրախուսանք կարող է լինել մեղմ հայացքը, քնքույշ հպումը, գրկախառնությունը, խաղերը, մի խոսքով, այն ամենը, ինչ անվանում են սիրո և վստահության լեզու:
Սիրո և վստահության լեզուներն են՝ նվերները, օգնությունը, ժամանակը, բառերը, հպումները:
Ներկայացնենք իրավիճակներ, որտեղ հստակ ներկայացված է, թե երեխան դրանցից որի կարիքն ունի տվյալ պահին, նույնը նաև մեծահասակների դեպքում է:
Նվերներ. Ես վստահ չեմ, որ նրանք ինձ սիրում են: Երբեք ինձ անակնկալներ չեն մատուցել, ինչպես Արմենին: Գնում են այն, ինչ ինձ պետք չէ, չգիտեն նույնիսկ , թե ինչ կուզենայի ստանալ ծննդյանս օրը:
Օգնություն. Ինձ ոչ-ոք չի օգնում ՝ կատարեմ տնային աշխատանքները, ահա թե որն է վատ գնահատականներիս պատճառը:
Բառեր. Երբ նա ինձ ասաց, որ անպատասխանատու եմ, որ չեմ փոխվի և երբեք չեմ հասնի նպատակից: Ասում է, որ անհարգալից եմ և անշնորհք:
Ժամանակ. Երբ ես փորձում եմ խոսել ծնողներիս հետ, ինձ երբեք ժամանակ չեն հատկացնում. կամ հեռուստացույց են դիտում կամ տնային գործերով են զբաղված, կամ էլ՝ ինչ-որ ուրիշ բան են անում:
Հպումներ. Իմ հայրն ինձ այլևս չի գրկում, ինչպես առաջ: Երևի կարծում է, որ արդեն մեծ եմ և այլևս դրա կարիքը չունեմ: Բայց ես կարոտում եմ նրա գրկախառնություններին: Դրանք ինձ ստիպում են զգալ, որ ես առանձնահատուկ եմ:
Հարցերի,մասնագիտական օգնության դեպքում զանգահարեք հոգեբան Ժենյա Վարդանյանին 093(099)-03-24-01 հեռախոսահամարով։
